คลินิกกายอุปกรณ์

เมื่อเห็นคนพิการทุพพลภาพ บ่อยครั้งเรามักมีคำอุทานถึงความ “สมประกอบ” ของร่างกายว่า “โชคดีเท่าไรแล้วที่เกิดมาครบ ๓๒” ซึ่งอวัยวะเหล่านี้เองทำให้กิจวัตรประจำวันตั้งแต่ตื่นจนเข้านอนเป็นไปอย่างราบรื่น ทว่าถ้าส่วนใดส่วนหนึ่งหายไป หรือเกิดบิดเบี้ยว คดงอ อ่อนแรง เรื่องง่ายๆ อย่างการแปรงฟันก็อาจกลายเป็นเรื่องเข็นครกขึ้นภูเขาในทันที เมื่อเกิดความเจ็บป่วยดังกล่าว แพทย์จะส่งต่อไปยัง “นักกายอุปกรณ์”

เป็นอาชีพที่ต้องทำงานใกล้ชิดกับแพทย์และพยาบาลด้านเวชศาสตร์ฟื้นฟู นักกายภาพบำบัด นักกิจกรรมบำบัด นักจิตวิทยา โดยทำหน้าที่ฟื้นฟูสุขภาพผู้ป่วยที่มีปัญหาสูญเสียอวัยวะหรือมีอวัยวะภายนอกส่วนหนึ่งส่วนใดผิดปกติ โดยพวกทำหน้าที่สร้าง “กายอุปกรณ์เทียม” ทดแทนอวัยวะที่หายไป และสร้าง “กายอุปกรณ์เสริม” ช่วยให้อวัยวะผิดปกติกลับมาทำงานได้ใกล้เคียงปกติอีกครั้ง

หมายถึง กายอุปกรณ์ต่างๆ ที่ใช้ทดแทนอวัยวะหรือชิ้นส่วนของอวัยวะที่ขาดหายไป เช่น ขาเทียม แขนเทียม นิ้วมือเทียม เป็นต้น ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาทดแทนส่วนของระยางค์ (แขน-ขา) ทั้งหมดหรือบางส่วนซึ่งไม่เคยมีอยู่เลยหรือขาดหายไป

สำหรับระยางค์ล่าง แบ่งได้เป็น

- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อสะโพก (Hip disarticulation (HD) prosthesis)

- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นขา (Transfemoral (TF) prosthesis)

- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเข่า (Knee disarticulation (KD) prosthesis)

- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกหน้าแข้ง (Transtibial (TT) prosthesis)

- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเท้า (Ankle disarticulation (AD) prosthesis)

- กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของเท้า (Partial foot prosthesis)

สำหรับระยางค์ล่าง แบ่งได้เป็น

- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดแขนผ่านกระดูกปลายแขน (Transradial (TR) prosthesis)

- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดแขนผ่านข้อศอก (Elbow disarticulation (ED) prosthesis)

- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดแขนผ่านกระดูกต้นแขน (Transhumeral (TH) prosthesis)

นอกจากนี้ สำหรับแขนเทียม ยังสามารถแบ่งตามคุณสมบัติได้แก่

- ประเภทสวยงาม (Cosmetic type) ประเภทนี้ไม่สามารถเคลื่อนไหวมือเทียม/ข้อมือ/ข้อศอก/ข้อไหล่ได้

- ประเภทใช้งานได้ (Functional type) สามารถเคลื่อนไหวส่วนต่างๆของแขนเทียมได้ตามความต้องการของผู้พิการ โดยยังสามารถแบ่งลงไปได้ตามประเภทของการควบคุมการเคลื่อนไหว คือ

- ควบคุมโดยการใช้การเคลื่อนไหวของร่างกาย (Body controlled)

- ควบคุมโดยใช้พลังงานภายนอก (External-power controlled) ซึ่งควบคุมการจ่ายไฟฟ้าด้วยปุ่มสวิตช์กด (Switch controlled) หรือ ตัวรับสัญญาณไฟฟ้าในกล้ามเนื้อ (Myoelectric)

คือ กายอุปกรณ์ต่างๆที่ใช้เพื่อเสริมการทำหน้าที่ของอวัยวะที่มีปัญหาในการทำงาน (เช่น อ่อนแรง, เจ็บปวด, เสื่อมสมรรถภาพ เป็นต้น) อาจเรียกชื่อสามัญว่า อุปกรณ์เสริม, อุปกรณ์ดาม หรือที่ประคอง (Splint หรือ Brace) ก็ได้ ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาดัดแปลงลักษณะโครงสร้างหรือการทำหน้าที่ของระบบประสาท-กล้ามเนื้อ และระบบค้ำจุนร่างกาย (กระดูก-กล้ามเนื้อ) ของร่างกาย

หน้าที่ของกายอุปกรณ์เสริม มีดังนี้่b>

- จำกัดการเคลื่อนไหวของอวัยวะ

- ช่วยให้มีการเคลื่อนไหวของอวัยวะ

- บรรเทาอาการเจ็บปวด

- ช่วยส่งเสริมให้กระดูกที่หักติดเป็นปกติ

- ป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่างๆ เช่น ข้อเคลื่อนหลุด เอ็นฉีกขาด เป็นต้น

มักแบ่งประเภทใหญ่ๆตามอวัยวะที่ใช้เป็น 4 ประเภทได้แก่

- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับกระดูกสันหลัง (Spinal orthosis)

- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับระยางค์บน (Upper-extremity orthosis)

- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับระยางค์ล่าง (Lower-extremity orthosis)

- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับเท้า (Foot orthosis) และการดัดแปลงรองเท้า (Shoe modification)